Ir al contenido principal

Agrarios tudenses en "El Agrario" de Buenos Aires de 1923

Fundadores da "Sociedad Agraria" de Paramos (en pose para El Agrario)
De esquerza a dereita b(en pé), cidadáns Hermenegildo Gándara Estévez e Manuel Alem;
sentados Simplicio Fernández Rivas, Hermenegildo Alem Rocha e Jesús Fernández Rivas


Temos comentado en numerosas oportunidades neste blog o escaso coñecemento que posuímos sobre a historia mais recente do noso concello. Entre os episodios que conforman este período histórico máis recente está o movemento agrarista que na última década do século XIX e nas primeiras do pasado século mobilizou aos labregos de Galicia na procura do acceso á propiedade da terra (ata daquela os nosos campesiños eras foreiros, tiñan o usufructo inmemorial dunhas leiras que non eran súas) e consecuentemente a mellora das condicións de vida destas masas populares.
Será o movemento agrarista o que adquira neste anos un progresivo protagonismo fronte ao caciquismo conservador que dominaba a vida política da comarca de Tui coa figura de Ezequiel Ordoñez, deputado polo distrito tudense dende 1880 continuando, sen maiores problemas, o seu fillo Mariano dende 1903 ata a chegada da Dictadura de Primo de Rivera. Máis de 40 anos de control ordoñista da vida política do Baixo Miño!.
Neste panorama e nun contexto histórico cambiante verbo da política impulsada pola Restauración o societarismo, primeiro de obreiros pero de inmediato dos agricultores, xorde como a principal forza de oposición.. Así aparece en Tui en torno ao cambio de século a primeira organización obreira, concretamente en 1897 se crea unha Sociedade de resistencia que agrupaba aos carpinteiros, carpinteiros, albaneis e pintores da cidade diante da folga convocada no sector da construcción, e xa en 1900 fúndase a Federación Obreira Local de orientación socialista.  De inmediato arredor de 1901-1902 a primeira sociedade de labregos, a Sociedade de Agricultores de Guillarei, impulsada polo canteiro Ramón Castiñeira, o seu fundador e primeiro presidente, e como sueceda tamén con Marcelino Tajes e Manuel Afaya, tamén canteiros, e directivos nas sociedades agrarias de Areas e Randufe respectivamente. Como sinala Hervés “o seu exemplo espallaríase de contado polas parroquias veciñas: entre 1903 e 1905 outras trece entidades foron fundadas no municipio tudense e nos veciños Salceda de Caselas, O Porriño e Tomiño, que maioritariamente tomaron o título con evidentes resonancias socialistas de Sociedades de Obreiros Agrícolas (SOA). O primeiro de maio de 1904 remataban as xestións principiadas había cinco meses  para agrupar ás sociedades tudenses legalmente constituídas na Unión General Agrícola, con residencia na parroquia de Areas e manifestas pretensións de manter vencellos co obreirismo local”.
Así nas eleccións municipais de 1903 as forzas opositoras ao ordoñismo dominante logran 3 dos 8 postos en xogos: Ignacio Nogueira, da Cámara de Comercio; o avogado e redactor de La Integridad Emilio Sías, apoiado pola S.O,.A. de Pazos de Reis e o tendeiro Manuel Chaguen, primeiro presidente la S.O.A, de Randufe.
Vemos pois como dende os inicios do movemento agrarista Tui tivo un papel importante neste proceso, pois amáis de contar con sociedades de agricultores en todas as parroquias, e posue a capacidade de acoller en xullo de 1922 o Congreso Rexional Agrario no que acordouse fundar a Confederación Rexional de Agricultores Galegos baixo a presidencia de Basilio Álvarez. A este congreso asisten delegados de 133 entidades parroquiais, das Federacións Provinciais Agrarias de Pontevedra e Ourense e de 7 federacións locais, en representación entre todos de case 60.000 labregos.
Neste intre de forteza do movemento agrario a resposta ás accións xudiciais e gubernativas contra os labregos-foreiros morosos será moi efectiva. Pouco tempo despois é detida toda a directiva da sociedade de Ribadelouro, polo que comeza unha folga xeral en todo o sur de Galicia, que en Tui coincide – aquí abrimos o debate sobre a unidade de acción entre obreiros, agora xa dirixidos pola CNT que será o principal sindicato tudense ata a Guerra Civil,e os agrarios- cunha folga xeral ao longo do mes de novembro, que provoca detencións de destacados sindicalistas ou a clausura de locais.
Neste ambiente de tensión se chega ao 27 de novembro de 1922, no que o xuíz e a Garda Civil preséntanse en Sobredo-Guillarei para lle embargar os bens a un dos veciños que non paga os foros ao rendista tudense José Sarmiento, representante do ordoñismo e que mesmo fora Alcalde de Tui. Unhas dúas mil persoas acuden en solidaridade co embargado e a Garda Civil disolve a manifestación a tiros. Cándida Rodríguez, de Guillarei, Joaquín Estévez, dirixente agrario de Budiño, e Venancio González, de Guillarei, morren e outras sete persoas resultaron feridas e moitas detidas.
A movilización que se produce en toda Galicia é moi importante, mesmo no Congreso do Deputados en Madrid abrese un debate por mor destes tráxicos sucesos. Estes acontecementos de Sobredo expresan un conflito social existente na nosa localidade. Pero esta folga significou tamén un aumento da represión sobre obreiros e labregos, se clausuran locais, a detención de moitos dos seus dirixentes, entre eles un dos protagonistas dos acontecementos que é desterrado: Severino Estevez, un emigrante de Guillarei forxado no sindicalismo portuario de Buenos Aires e de orientación anarquista que, tras o seu retorno, impulsará o movemento asociativo. Pero esta represión non logra rematar coa conflictividade no campo que non rematará ata a completa redención do foros, xa na Ditadura de Primo de Rivera.
Sirva esta longa introducción para contextualizar axeitadamente un moi inhteresante documento que ilustra esta conflictivdade social existentes nestes anos 1922 e 1923 nas nosas parroquias, en concreto na de Paramos. Tratase dun artigo publocado en “El Agrario: órgano oficial del Centro protección agrícola del distrito de Salceda”.
Este periódico agrario xurdiu en Bos Aires no ano 1917 como resposta ao peche do xornal agrarista e anticaciquil «El Despertar», editado en Salceda de Caselas baixo a dirección de Joaquín Fernández Sestelo. Nun primeiro momento denomínase «La Voz del Centro», pasando a chamarse «El Agrario»
posteriormente, máis acorde coa súa finalidade, pois pese a ser o órgano oficial da entidade e ofrecer ampla información sobre a mesma (actividades, noticias sociais, asembleas, etc.), a maior parte da publicación reflicte a súa preocupación pola actualidade española e da comarca desde postulados  agraristas.
No ano 1924 “El Agrario” publica un número extraordinario ao cumprirse o seu sétimo aniversario e que corresponde có número 85 da publicación no que se publica o seguinte artigo que polo seu interese reproducimos.


LA VOZ DEL CAMPESINO
La situación de los agricultores en Tuy


Aun cuando tenemos que volver a lo que tantas veces se ha dicho del problema caciquil en Galicia, hoy lo haremos con el mayor laconismo posible, dejando nuestro blanco al campesino que con toda la rudeza de su expresión lanza chispazos de odio contra los que a mansalva roban el pan cotidiano amasado con la penuria más indescriptible y a la vez preparada por los mismos que, a más de privar al campesino del elemento más necesario para hacer asi mejor llevadera la vida productora, están con las garras para apoderarse de las vidas, honras y productos del pobre labrador.
El tener que consignar hechos como los que describen nuestros campesinos nos causa repugancia y más nos horroriza aún el pensar que alli hemos nacido, teniendo en cuenta que aún en los países donde la gente se cubre con pieles no existen semejantes atropellos. Y para no entrar en calificativos que rebajarían mucho nuestra propia personalidad, damos la palabra nuestro informante:

“Les mandamos algunas referencias de las persecuciones de que somos objeto:
En noviembre de 1922 es detenido nuestro compañero presidente Hermenegildo Alem y lo tienen elegido 32 días. En el mes de diciembre del mismo año, son detenidos Peregrina Suárez, de 65 años, Josefa Pérez Muñiz y José Castiñeira González. Estos estuvieron ocho días detenidos y al preguntar las causas de esta detención, la guardia civil contestó que era porque “coaccionaban”. En Enero de 1923 son detenidos Manuel Besada Pérez, Paulino Rodríguez Muñoz y Cándido Muñoz Pérez por una cuestión que tuvieron hace más de 8 años. Estos sufrieron arresto de 10 días. En Abril del mismo año son detenidos José Rodríguez Gándara, Luis Núñez Ledo y Cándido Martínez Castiñeira. Estuvieron 21 días en la prisión. En el acto de las elecciones es detenido Benigo Alem Bernárdez. Este solo estuvo un día. En Mayo, un cazurro llamado José Castiñeira (a) “O Demo”, insulta a Benigna Estévez Pérez, Rosa Pérez Alonso y Brígida Bernardinez Marquez todas casadas. La primera con el marido en Norte América y la segunda id. en Buenos Aires. Y como estas no se dejaron burlar, previas instrucciones de otro cacique, fue a Tuy y dió parte de estas indefensas mujeres. Son detenidas y encarceladas por tres días. ¡Esto es la inquisición!
En Junio es detenido Hermenegildo Gandara Bernárdez, permaneciendo arrestado 43 días. El 12 de Agosto, con motivo de una riña que tuvo lugar en la fiesta de San Cayetano son detenidos 16 hombres y es hoy el día que siguen en la cárcel y la mayor parte ni estaban en dicha fiesta. “Esta es la injusticia más grande que se comete en España”.
El 20 de septiembre es detenido nuestro apreciable maestro D. José María Dios Busto, habiendo dado clase con anterioridad en Caleiro, en el partido de Cambados, y en el día del suceso de Paramos estaba en Cordeiro (La Estrada), su pueblo natal.
No obstante fué llevado a declarar a Tuy, quedando detenido 11 días. Cuando sus discípulos se presentaron al juez para solicitar su libertad, éste contestó que había que tener en cuenta que era enemigo político de Bugallal.
Hay que tener en cuenta este detalle: “¡un juez haciendo política y no justicia!”.
El día 6 de diciembre es detenido el presidente de esta sociedad de Paramos, Hermenegildo Alem y el secretario de la misma Manuel Alem. Los tienen detenidos y después los mandan, y es hoy el día que no se sabe porque fueron presos.
Por último, el 18 de Diciembre, clausuraron el local de nuestra sociedad, el de Baldranes y el de Caldelas, ignorando la causa de tal resolución.
Les adjuntamos las fotografías de los compañeros sobre quienes se ha desprendido con mayor intensidad la furia de los fracasados Bugallal, Ordoñez y toda la corte celestial.
Esto es sólo una parte de los que aquí ocurre y de como se trata de aniquilar a una parroquia que no se quiere humillar a este funesto caciquismo.




Agrarios da parroquia de Paramos detidos no cárcere de Tui
En pose para El Agrario - fotografia tomada no cárcere de Tui
De ezquerda a dereita (en pé), cidadáns Cándido Muñoz Pérez, Manuel Martínez Aros, Benigno Alem Bernárdez (por omisión do noso corresponsal ignoramos o nome de quen segue), José Pérez Besada, Evaristo Rodríguez Fernández, Benito Muñiz Pérez e José Pérez Alonso: (sentados) José Fernández Martínez, Rafael  Pérez González. Jesús Rivas,  Rafael G. Besada (fillo) procurador e avogado respectivamente dos procesados, Felicisimo del Barrio e Florencio Rodríguez González; última fila, José Rodríguez Gándara, José Muñiz Pérez, José Gándara Muñoz e Telmo Múñoz Pérez


Esta sociedad desea mucha prosperidad a los camaradas de América y se congratula de que en esas Américas haya hombres que piensen que nosotros y como nosotros, ya que muchos de los que hay por aquí merecían estar arrastrando cadenas en un presidio.”

El Presidente, Hermenegildo Alem
El Secretario, Benedicto Pérez
Paramos (Tuy), 21-1.1924.



Que el Directorio Militar haya arrebatado con todo el poder civil no es de extrañar en un país como España, donde los galones y cruces ostentados por fantoches encandilan a las masas populares.
Lo que si es de extrañar, es que los poderes judiciales se cruces de brazos ante numerosos expedientes judiciales. Y decimos numerosos expedientes dada la cantidad de labradores que son encarcelados en el distrito de Tuy. Creemos efectivamente que la labor de los jueces debe ser  muy ardua, máxime cuando están rodeados de abismos y en cualquier descuido, ya profesional como moral, se caía es inevitable.
La consecuencia de esta inercia, ¿quien la sufre?. El pobre labrador que por la sencilla razón de defender su pan y muchas veces su honor se ve enredado en las iras del cacique y con expedientes que si favorecen al campesino no tienen curso alguno. No sucede lo mismo cuando estos pesan sobre él, pues sin piedad se baja la espada de la justicia.
Con este último párrafo estamos en perfecta concordancia. Con lo único que no estamos de acuerdo es que a nuestros compañeros se les encarcele sin causa justificada, y los jueces se hagan solidarios de semejante ultraje a la justicia.

Por la liberación de la tierra gallega
Una víctima de la tragedia de Sobredo (Guillarey)

Venancio González Romero, que al sucumbir era Presidente del “Sindicato de obreros y agricultores de Budiño” (Salceda).

Respecto a los expedientes sería curioso buscar aquellos de la tragedia de Sobredo (si los hubo). Al publicar la fotografía del compañero Venancio González Romero, una de las víctimas de dicha tragedia, rendimos así un homenaje a los caídos de Guillarey.El compañero Venancio González Romero fue alcanzado por el plomo de Ordoñez en su puesto de honor, pues era presidente del “Sindicato de Obreros y Agricultores de Budiño” (Salceda).






Propulsores da "Sociedad Protectora del Labrador" de Entenza
De esquerda a dereita (en pé) cidadáns Antonio Silva, Benedicto Bernárdez, Remigio Bernárdez., Modesto Rodríguez e Ponciano Cabaleiro (en cículo); Alberto Estévez; (sentados) Rogelio Martínez, Jorge Corral e Angel Caballero




De Budiño (Salceda)










Comentarios

  1. Bo día. Son Bernardo Dios, neto do maestro Xosé María Dios Busto, quen aparece citado no artogo de El Agrario que transcribes. Os seus familiares estamos interesadísimos en acceder ó artigo orixinal. ¿É posible? Un saudo e grazas.

    ResponderEliminar
  2. Ola, eu so teño unha fotocopia da publicación citada e non de moi boa calidade. Se a quere igual, non hai problema pero precido un enderezo postal. Unha aperta

    ResponderEliminar

Publicar un comentario

Entradas populares de este blog

O antigo Hospital e Inclusa (actual Edificio "Francisco Sánchez") cumpre hoxe cen anos

Neste ano 2023 a cidade de Tui vive diversos aniversarios de interese, especialmente o referente ao cuarto centenario do falecemento do egrexio médico e filósofo tudense, Francisco Sánchez, sobre o que nos ocuparemos en datas próximas. https://www.facebook.com/fotosantiguastuy/photos Centrará hoxe a nosa atención outra significativa efeméride, o centenario da inauguración do Hospital e Inclusa de Tui celebrado o 1 de maio de 1923, hai hoxe cen anos, que culminaba un longo proceso de construción deste edificio. Na actualidade este antigo hospital é o Edificio “Francisco Sánchez” coñecido popularmente como Área Panorámica de Tui. É pois unha feliz oportunidade para realizar unha aproximación a historia deste edificio emblemático da nosa cidade. Un edificio creado para acoller as instalación do hospital e da casa de expósitos, ou inclusa. A historiografía ten abordado nas últimas décadas aspectos da historia social pouco atendidos tradicionalmente. O tema da marxinación social é un de

Unha nova entelequia: un Camiño Portugués de Nossa Senhora do Norte por Tomiño e Gondomar

Vivimos nun mundo mediático onde cada vez temos acceso a un maior abano de información de todo tipo, o que en principio resulta altamente positivo e enriquecedor pero paralelamente existe o evidente risco de carecer de elementos de discernimento e valorización para recoñecer o rigor e a falsidade, a veracidade e os falseamentos. Ven a conto esta obviedade para abordar unha breve reflexión sobre a noticia que en días pasados publicaron os medios de comunicación con este titular: Tras un año de investigación, la alcaldesa de Tomiño, Sandra González; el presidente de la Cámara Municipal de Vila Nova de Cerveira, Rui Teixeira, junto al alcalde de Gondomar, Francisco Ferreira, y la concejala de turismo de Redondela, María Castro; y el arquitecto e investigador Antonio Soliño, presentaron el «Camiño da Nosa Señora do Norte a Santiago», una variante del Camino de Santiago que pasa por el territorio que recogen ya los archivos históricos. No texto da noticia se afirma o seguinte: La invest

A fábrica de galletas "La Peninsular"

Temos sinalado neste blog en diversas oportunidades o descoñecemento que posuimos da historia contemporánea de Tui fronte a outros períodos históricos moito mais investigados que a nosa historia mais recente. Aspectos como a vida política tudense na primeira metade do século XX seguen esperando un achegamento como tamén os procesos e dinámicas socias desenvolvidos no noso territorio. Hoxe ofrecemos en Tudensia un post sobre a fábrica de galletas “La Penínsular” que abrangue case medio século da vida económica tudense. Achegamos a información ofrecida polo profesor de historia económica da Universidade de Santiago de Compostela, Angel Ignacio Fernández González, no seu blog “Galicia Agraria” nun documentado post sobre a industria de galletas en Galicia nos principios do século XX. Aportamos a rica e moi completa información que achega profesor Fernández algunha pequena referencia da nosa autoria colocadas como notas. http://galiciaagraria.blogspot.com.es/2012/03/gall